Eén op de vier Nederlandse gebedshuizen wordt niet langer gebruikt voor religieuze doeleinden. Dit blijkt uit onderzoek van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) naar alle kerkgebouwen van Nederland. Van de 7.110 kerken, synagogen, moskeeën en tempels in Nederland zijn er 1.530 herbestemd en 295 staan op het punt een nieuwe functie te krijgen.
Deze en vele andere gegevens van alle gebedshuizen in Nederland zijn te vinden in een boek en een gebedshuizendatabase die worden gepresenteerd binnen het Programma Toekomst Religieus Erfgoed, een samenwerking tussen acht partners die werken aan een duurzame toekomst voor alle gebedshuizen in Nederland.
70% Protestant/25% Rooms-katholiek
Van de 1.530 kerken die herbestemd zijn, is een kwart rooms-katholiek en zeventig procent van protestantse oorsprong. Wie verder inzoomt op de 1.530 herbestemde kerken, ziet dat bijna 40% van de gebouwen een sociaal-culturele functie heeft gekregen, zoals dorpshuis, bibliotheek, museum of expositieruimte. Op een goede tweede plaats met 30% staat de functie ‘wonen’. Gezien de vergrijzing van de samenleving is ‘zorg’ een groeiende vorm van nieuw gebruik, maar vooralsnog vormt dat nog slechts 4% van het totaal aan herbestemde kerkgebouwen.
Nederland koploper
Welke dilemma’s aan de orde zijn bij de herbestemming van een kerkgebouw, is te lezen in het boek ‘Kerkgebouwen; 88 inspirerende voorbeelden van nieuw gebruik’ dat de RCE in samenwerking met uitgeverij Blauwdruk dit najaar uitbrengt en dat vanaf december in de boekhandels zal liggen. Het boek bevat een staalkaart aan inspirerende voorbeelden gerangschikt naar het nieuwe gebruik van kerkgebouwen. Daarbij worden kerken in beeld gebracht die een aanvullende functie hebben, maar vooral kerken die een geheel nieuwe functie kennen: van appartement tot zorgcomplex, van boekhandel tot brouwerij en van huisartsenpost tot overdekte markt.
Een apart hoofdstuk is gewijd aan de situatie in onze buurlanden. Net als in Nederland blijkt de toenemende leegstand van kerken in landen als Duitsland, België, Denemarken, Zweden en Engeland een groeiende opgave. Nederland loopt daarbij voorop met het aantal herbestemde kerkgebouwen en de grote hoeveelheid verschillende functies die er in kerken te vinden is.
Nationale Kerkenaanpak: 140 kerkenvisies/50% van alle kerkgebouwen
Alhoewel sommige kerkgenootschappen nog groeien, is de verwachting dat veel kerkgebouwen de komende jaren hun religieuze functie zullen verliezen. Om kerkeigenaren die door willen als kerk of die hun gebouw juist een nieuwe functie willen geven te steunen, is op initiatief van minister van Ingrid van Engelshoven (OCW) eind 2018 de Nationale Kerkenaanpak in het leven geroepen: een samenwerking tussen de kerken, provincies, gemeenten en erfgoedorganisaties. Vanuit het programma Toekomst Religieus Erfgoed stimuleren zij samen dat er per gemeente tijdig nagedacht wordt over alle kerkgebouwen in die gemeente. Inmiddels zijn zo’n 140 gemeenten met zo’n kerkenvisie aan de slag, en denken zij samen na over meer dan de helft van alle kerkgebouwen in Nederland.